Mang tên cam đường, nhưng quả chỉ bé bằng quả chanh, hạt thì lớn như hạt bưởi. Và dẫu lớn lên trong nắng gió khắc nghiệt của đảo Bé (Lý Sơn), nhưng loại cam đặc biệt ấy vẫn có vị ngọt lịm, mùi thơm dìu dịu.
Khi cái nắng chói chang của những ngày hè bắt đầu ùa về đảo Bé cũng là lúc đồi cam đường mọc hoang dại ở vùng đất này đơm hoa, kết trái. Bất chấp cái nắng, gió khốc liệt nơi đất đảo, những quả cam đường nơi đây vẫn cứ xanh tươi, mơn mởn lạ thường.
Cụ Bùi Định Công, một trong những bậc cao niên nhất đảo Bé bảo, tôi chẳng biết đồi cam đường này có tự bao giờ. Chỉ biết rằng, khi lớn lên đã thấy cam đường mọc thành cụm dày đặc trên những góc đồi sát mé biển
Là loại cây ăn quả hiếm hoi thích nghi với thời tiết khắc nghiệt của đảo, nên cam đường được người dân đảo Bé trân quý, nâng niu. Kết trái vào mùa hè, đến đầu đông thì cho thu hoạch. Cây cam mọc khá thấp, nhưng vì cành nhánh có nhiều gai, nên người thu hoạch cam đường đòi hỏi phải khéo léo, để không bị gai đâm vào tay chân.
Loài quả này nhỏ hơn chanh thông thường, mỗi quả có từ 4 đến 6 hạt, khi chín vỏ chuyển sang màu vàng nhạt, ăn có vị ngọt và thơm. Tuy chỉ là những cụm cây thấp, mọc hoang ngoài bờ, ngoài bụi, nhưng mỗi bụi cam đường vẫn sản sinh hàng trăm quả chín mọng, đủ cho 75 nóc nhà trên đảo Bé đều có cơ hội thưởng thức.
Người dân đảo Bé bảo, ai từng lớn lên ở đảo Bé, chứng kiến những ngày tháng giông bão khắc nghiệt vào tháng 9, tháng 10, ăn những bữa cơm khan hiếm rau xanh, trái cây khi tàu thuyền mang thực phẩm tươi sống từ đảo Lớn không qua được đảo Bé, mới hiểu được giá trị của những quả cam đường chín rộ vào mùa mưa. Thứ quả ấy tuy bé thôi, nhưng là thức quà quý giá mà thiên nhiên chắt chiu, ban tặng cho những đứa trẻ ở mảnh đất này- nơi mà rau xanh, trái cây mùa biển động trở nên hiếm hoi.
“Giờ đảo Bé đã có điện và phát triển. Rau xanh, trái cây từ đất liền mang ra đây cũng thuận tiện và dễ dàng hơn, nên “địa vị” của quả cam đường trong lòng trẻ con không còn “độc tôn” như trước. Chứ ngày xưa, lũ trẻ chúng tôi đứa nào mà chẳng mong chờ đến tháng 9, tháng 10 để được tự tay hái những quả cam đường chín mọng, thơm ngọt mang về nhà”, anh Bùi Tiến Dũng, người dân trên đảo, hồi tưởng.
Bây giờ, dẫu cuộc sống đã khấm khá hơn xưa, khi đảo đã có điện, có nước ngọt, rồi tàu thuyền, ca nô cập đảo tấp nập mỗi ngày, mang theo vô số loại trái cây, rau xanh. Thế nhưng, người dân đảo Bé vẫn giữ nguyên đồi cam đường xanh mướt. Nhờ đó, từng bụi, từng bụi cam đường với hoa trắng, quả xanh và những chiếc lá đã được cây tiêu biến thành gai, để thích nghi với điều kiện khô cằn, thiếu nước vẫn âm thầm ra hoa, kết trái trên hòn đảo tiền tiêu đầy nắng, gió…
