Đến với đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi thì nhiều du khách đều nghĩ ngay đến các món ăn hải sản, nhưng ít ai biết được có một món ăn bổ, rẻ và vốn là đặc sản – đó là món xu xoa. Xu xoa ở đảo Lý Sơn là món tráng miệng thanh mát vào mùa hè. Xu xoa còn là “khắc tinh” của bệnh bướu cổ.
Không ai biết nghề nấu xu xoa có từ bao giờ. Chỉ biết rằng, từ bao đời nay xu xoa Lý Sơn vẫn là một món ăn đặc sản của đảo và phù hợp với mọi lứa tuổi và tốt cho sức khỏe. Chị Nguyễn Thị Lệ ở thôn Tây xã An Vĩnh, huyện Lý Sơn là người duy nhất còn nấu xu xoa với số lượng nhiều nhất và ngon nhất ở đảo Lý Sơn. Để có được món xu xoa lạ miệng thì đó là một công đoạn khá công phu, và tốn nhiều công sức. Chỉ những người yêu nghề như chị Lệ mới gắn bó được với nghề đến hôm nay.
Xu xoa Lý Sơn được chế biến từ một loại rong biển (được gọi là rau đông), loại rau này sống tại các gành đá san hô ven đảo từ tháng hai âm lịch đến tháng tám âm lịch hàng năm. Và nghề nấu xu xoa trên đảo cũng diễn ra khoảng thời gian ấy.
Nghề nấu xu xoa ở Lý Sơn bây giờ khá trầm lắng, không mấy ai mặn mà với cái nghề thức khuya dậy sớm này nữa. Bởi nghề này khá công phu và không phải ai cũng có thể làm được. Nghề đòi hỏi người nấu phải chịu khó, cần cù từng công đoạn.
Nghề nấu xu xoa rất tốn công sức, rau đông khi thu mua về sẽ được “giặt” trong nước biển và nước ngọt từ 3 – 4 lần. Mỗi lần giặt xong phải đem rau đông phơi nắng rồi tiếp tục “giặt” tiếp. Phải mất cả tuần thì 5 người trong gia đình chị Lệ mới giặt xong khoảng 20kg rau đông khô. Vất vả là vậy, nhưng rau đông khi thành phẩm chỉ bán được với giá 350 nghìn đồng/kg, xu xoa được bán với giá 12 nghìn đồng/kg.
Công việc tốn nhiều công sức nhưng ngược lại lãi thì chẳng bao nhiêu, nhiều lần chị Lệ đã tính đến chuyện “gác bếp”, nhưng rồi cơ duyên thế nào khiến nghề nấu xu xoa cứ đeo bám chị mãi đến bây giờ. Chị Lệ cho biết: “Năm 2010 tôi đã thôi nghề, tuy nhiên, hàng ngày thấy người dân đảo và du khách liên tục tìm đến hỏi mua xu xoa rồi ra về tay không, thế là niềm yêu nghề trong tôi lại trỗi dậy”. Đến bây giờ chị Lệ đã có hơn 10 năm gắn bó với nghề. Mỗi tháng chị Lệ nấu trên 22kg rau đông khô để cho ra khoảng 900kg xu xoa. Xu xoa của chị Lệ được cung cấp cho các hàng quán trên đảo và đóng túi gửi đi đất liền. Thấy du khách và người dân đảo được thưởng thức món xu xoa tự tay mình làm nên là điều chị vui.
Ngoài những thực khách chọn xu xoa là món tráng miệng hàng ngày thì cũng không ít thực khách chọn xu xoa là thực đơn để trị bệnh bướu cổ. Tầm khoảng 17 giờ hàng ngày, nhà chị Lệ lại đông nghẹt khách du lịch đến để thưởng thức xu xoa và chiêm ngưỡng công đoạn chế biến xu xoa có một không hai trên đảo.
Nói về phương pháp nấu xu xoa ngon, chị Lệ cho rằng, rau đông sau khi làm sạch đất đá sẽ được ngâm vào nước qua đêm, sau đó bỏ vào nồi và cho nước ngọt cao hơn rau một chút, không cho nhiều nước quá, nếu không rau sẽ không đông cứng lại. Sau 3 giờ nấu trên bếp lửa rau đông sẽ chín rục và nước sánh lại. Đổ hỗn hợp xu xoa đã nấu vào túi lọc, dùng tay vắt hết nước ra, sau đó đổ xu xoa ra chén khoảng 30 phút xu xoa sẽ đông cứng lại.
Đến với đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi thì nhiều du khách đều nghĩ ngay đến các món ăn hải sản, nhưng ít ai biết được có một món ăn bổ, rẻ và vốn là đặc sản – đó là món xu xoa.
